Już od kilku miesięcy o polskiej oświacie w mediach głośno. Niech więc w tym szumie medialnym znajdzie się też trochę miejsca na spojrzenie w przeszłość, i to tę całkiem niedawną, czyli okres „Polski Ludowej”, która pozostawiła po sobie wiele ambiwalentnych wspomnień, zarówno bolesnych, jak i napawających dumą i radością.

Do tych ostatnich należy jedno z bardziej udanych i trwałych w skutkach przedsięwzięć oświatowych, realizowanych pod hasłem „tysiąc szkół na tysiąclecie Państwa Polskiego”, ogłoszonym oficjalnie przez I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę w 1958 r. Wielki entuzjazm, który towarzyszył realizacji tego programu, spowodował, że już 3 września 1965 r. otwarto uroczyście tysięczną szkołę-pomnik (była to Szkoła Podstawowa nr 148 im. Hugona Kołłątaja w Warszawie), po czym przedłużono realizację programu budowy szkół tysiąclecia do 1972 r. W sumie w całym kraju zbudowano ponad 1400 szkół i internatów za sumę blisko 24 miliardów złotych. Do dziś wzniesione wówczas budynki nadal funkcjonują, ale nie wszystkie, a wiele z nich przeszło modernizację i przystosowanie do standardów obowiązujących we współczesnej oświacie, np. powiększono sale gimnastyczne, urządzone nowe pracownie informatyczne i przyszkolne „orliki”, zmieniono zaplecze kuchenno-stołówkowe, przystosowywano budynki dla potrzeb uczniów niepełnosprawnych itp. Łatwo rozpoznawalna i dość charakterystyczna, a oparta na założeniach modernizmu, bryła architektoniczna naszych „tysiąclatek”, a także wiele praktycznych i nowoczesnych rozwiązań wewnątrz budynków, powodowały, że również setki innych budynków szkolnych wznoszonych w Polsce od przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych do początku lat siedemdziesiątych, głównie ze zbiórek społecznych oraz ze środków finansowych lokalnych władz, choć oficjalnie nie były one wpisane na listę „szkół-pomników Tysiąclecia”, to jednak swoją bryłą oraz rozplanowaniem wnętrz bardzo przypominają typowe polskie „tysiąclatki”. Przykładem może być oddany do użytku w 1959 r. budynek Szkoły Podstawowej nr 6 przy ówczesnej ulicy Kwiatowej, wybudowany w 1961 r. budynek Szkoły Podstawowej nr 4 przy ulicy Granicznej, czy otwarty w 1963 r. budynek Technikum Budowlanego przy ulicy Zuzanny Morawskiej w mojej rodzinnej Mławie. Ale tak naprawdę Mława szkoły tysiąclecia się nie doczekała. Gdzie więc naszych „tysiąclatek” szukać?

W oficjalnym wykazie szkół tysiąclecia jako pierwsza w naszym regionie została wpisana – niedziałająca już dzisiaj – Szkoła Podstawowa w Bądzynie w powiecie żuromińskim. Kolejna, też już dziś nieczynna, została wybudowana Szkoła Podstawowa w Budach Rządowych w powiecie przasnyskim, która znajdowała się w budynku oddanym do użytku w 1962 r. w sąsiedniej wsi Nakieł. Niedługo potem oddano „tysiąclatki” w Emolinku i w Szczytnie w ówczesnym powiecie płońskim, a także w Szelkowie Starym w powiecie makowskim oraz w Turzy Małej w powiecie mławskim. Ciechanów doczekał się aż dwóch szkół tysiąclecia. Jedna z nich to niedziałająca już Szkoła Podstawowa nr 2 im. Stefana Żeromskiego przy ulicy Wojska Polskiego, której budynek jest obecnie siedzibą Wydziału Nauk o Zdrowiu i Nauk Społecznych Państwowej Akademii Nauk Stosowanych im. Ignacego Mościckiego, a druga to Liceum Ekonomiczne im. Oskara Langego przy ul. Orylskiej (dzisiejszy Zespół Szkół nr 2 im. Adama Mickiewicza). Budowa drugiej z wymienionych placówek była doniosłym wydarzeniem w życiu miasta. Akt erekcyjny pod jej budowę wmurowano 12 grudnia 1964 r., a uroczyste otwarcie nowej szkoły miało miejsce 24 listopada 1966 r. Ówczesna prasa tak relacjonowała to wydarzenie: „Technikum Ekonomiczne w Ciechanowie jest 107 Tysiąclatką w naszym województwie. Piękna to szkoła i rzeczywiście godna miana pomnika Tysiąclecia. (…) Największy podziw budzi laboratorium języków obcych. 25 kabin wyposażonych w odpowiednie urządzenia i stół lektorski przypominający pulpit rozdzielczy w fabryce, pozwala prowadzić naukę języków obcych najnowocześniejszymi metodami”. Opisujący nową szkołę dziennikarz „Trybuny Mazowieckiej” zachwycał się również pracowniami specjalistycznymi do nauczania chemii, fizyki i przysposobienia obronnego, a także salą maszyn do księgowania, gdzie ustawiono maszyny marki Ascota 117, najnowocześniejsze wówczas tego rodzaju urządzenia sprowadzone do Polski. Ćwiczyli na nich nie tylko uczniowie ówczesnego Technikum Ekonomicznego, ale również powstałej w 1966 r. Państwowej Szkoły Ekonomicznej (policealnej). Dziś pozostało już tylko wspomnienie tamtych lat, a także nowoczesnych pracowni, szkół oraz tego wyjątkowego społecznego entuzjazmu towarzyszącego wznoszeniu „tysiąclatek”.
Ile powstało ich w sumie w naszym regionie? Według oficjalnego wykazu szkół-pomników tysiąclecia w latach sześćdziesiątych oddano do użytku 30 szkół na terenie północnego Mazowsza. W ówczesnym powiecie ciechanowskim, poza wspomnianymi już placówkami, wybudowano szkołę podstawową w Bądkowie i w Zielonej, w powiecie mławskim – w Bogurzynie, Morawach, Turzy Małej i Wróblewie, w powiecie żuromińskim – w Bądzyniu, Lutocinie i Syberii, w powiecie przasnyskim – w Budach Rządowych, Rzęgnowie, Zawadach i w Żelaznej, w powiecie płońskim – w Emolinku, Królewie, Latonicach, Milewie, Radzyminku i Szczytnie, w powiecie pułtuskim – w Dzierżeninie, Strzegocinie i Zambskach, w powiecie makowskim – w Młodzianowie, Rakach, Sielcu Nowym i Starym Szelkowie, a w powiecie wyszkowskim – w Rybienku Leśnym i w Woli Mystkowskiej. Niestety prawie1/4 z tych szkół już dziś nie funkcjonuje. Okazało się, że to co było marzeniem całego pokolenia powojennych pedagogów, aby można było kształcić nowe pokolenie Polaków w nowoczesnych szkołach, nie wytrzymało próby czasu, i to nie ze względu na bazę oświatową, ale z powodu zupełnie nowych wyzwań, które przyniosła nam współczesność.